Cách phòng tránh bệnh viêm màng não mủ ở trẻ nhỏ và người lớn

Thời điểm giao mùa là điều kiện “lý tưởng” cho các bệnh truyền nhiễm tiềm ẩn có nguy cơ bùng phát, mà nổi cộm nhất là viêm màng não mủ do Hib. Bệnh có triệu chứng “âm thầm”, diễn tiến nặng, dễ lây lan ra cộng đồng. Làm thế nào nhận biết sớm triệu chứng của bệnh để bố mẹ có thể “phản ứng nhanh” cho trẻ?

Viêm màng não mủ là gì?

Viêm màng não mủ (VMNM) hay còn gọi là viêm màng não vi trùng, tình trạng nhiễm khuẩn màng não do các tác nhân gây bệnh có khả năng gây viêm và sinh mủ (chủ yếu là vi khuẩn), là tình trạng các màng bao bọc quanh hệ thần kinh trung ương bị vi khuẩn tấn công gây viêm và sinh mủ. Các vi khuẩn gây bệnh xuất hiện trong khoang dịch não tủy, làm tổn thương hệ thần kinh, gây ra những ảnh hưởng nặng nề về vận động và nhận thức.

Là một trong những bệnh phổ biến ở trẻ em, viêm màng não vi khuẩn gặp nhiều nhất là ở lứa tuổi dưới 5 tuổi. Các vi khuẩn gây bệnh xuất hiện trong khoang dịch não tủy, làm tổn thương hệ thần kinh, gây tỷ lệ tử vong cao và để lại những di chứng nặng nề về vận động, nhận thức.

Đối tượng dễ mắc viêm màng não mủ là trẻ nhỏ dưới 1 tuổi và người trong độ tuổi từ 16 – 21.

Triệu chứng viêm màng não mủ ở trẻ em

 Triệu chứng viêm màng não mủ ở trẻ sơ sinh

Các triệu chứng bệnh VMNM ở trẻ em không điển hình. Một số dấu hiệu nhận biết như:

• Chán ăn, bú kém, giảm cữ bú và lượng bú mỗi cữ
• Mệt mỏi, vận động chậm
• Quấy khóc, dỗ không nín, đôi lúc khóc thét lên
• Vô cảm và thờ ơ với mọi thứ xung quanh
• Sốt cao hoặc thân nhiệt lạnh
• Những cơn ngừng thở đột ngột
• Bị vàng da hoặc da xanh tái, nhợt nhạt
• Co giật
• Thóp phồng
• Sốc, tăng kích thích
• Giảm trương lực cơ
• Hạ đường huyết

Triệu chứng viêm màng não mủ ở trẻ lớn

Triệu chứng bệnh VMNM ở trẻ lớn điển hình hơn so với các triệu chứng ở trẻ sơ sinh, bao gồm:

• Sốt cao
• Cơ thể mệt mỏi, chán ăn
• Đau đầu dữ dội
• Cứng cổ
• Buồn nôn hoặc nôn ói
• Quấy khóc, có tư thế ưỡn người
• Với trẻ thóp chưa đóng kín sẽ có dấu hiệu thóp phồng
• Sợ ánh sáng
• Suy giảm ý thức, dễ bị kích thích
• Có dấu hiệu nhiễm trùng, nhiễm độc
• Hôn mê
• Co giật

Các biến chứng của viêm màng não mủ ở trẻ em

Các biến chứng của viêm màng não mủ

• Tổn thương não bộ, tổn thương các dây thần kinh sọ não: dây II, III, IV…
• Viêm tắc tĩnh mạch, viêm quanh mạch máu não…
• Áp xe não, áp xe dưới màng cứng…
• Não úng thủy do tắc nghẽn dịch não tủy
• Bại não
• Các biến chứng ngoài hệ thần kinh như: viêm khớp, viêm thận, viêm phổi, xuất huyết phủ tạng….

Các di chứng do điều trị bệnh VMNM muộn

• Gặp các vấn đề về thính lực và thị lực như: điếc, mù, lác, hội chứng não nước…
• Chậm phát triển vận động và trí tuệ
• Liệt chân tay hoặc liệt nửa người
• Ảnh hưởng đến hệ thần kinh: trí nhớ giảm sút, rối loạn tâm thần
• Động kinh

Tử vong do bệnh VMNM

Viêm màng não mủ gây tử vong do suy hô hấp nặng, phù não, các biến chứng nhiễm khuẩn nặng ở não, biến chứng viêm phổi, viêm thận nặng, trạng thái mất não, suy não…

Kể cả khi phát hiện bệnh sớm và can thiệp ngay lập tức thì tỷ lệ tử vong do bệnh VMNM vẫn rất cao.

Đường lây truyền bệnh

Viêm màng não mủ thứ phát

• Ổ nhiễm trùng ở xa màng não đi theo đường máu đến: chiếm phần lớn các trường hợp viêm màng não mủ
• Vị trí xuất phát thường gặp nhất là từ nhiễm trùng đường hô hấp, vi khuẩn cư trú ở niêm mạc vùng hầu họng rồi sau đó xâm nhập vào máu để vào màng não.
• Vị trí xa khác như viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn, viêm tắc tĩnh mạch, trong bỏng nặng, đặt catheter lâu ngày: hiếm gặp
• Ổ nhiễm trùng lân cận như viêm xoang mũi, viêm tai giữa, viêm xương chũm, viêm mô tế bào hốc mắt hoặc viêm xương- tuỷ xương các xương sọ não hoặc xương cột sống.

Viêm màng não mủ nguyên phát

Vi khuẩn xâm nhập trực tiếp qua vết thương hở do chấn thương, phẫu thuật vùng sọ não, cột sống… hoặc do thủ thuật chọc dò dịch não tuỷ. Từ đó chúng đi theo dịch não tủy để đến tủy sống và khoang dưới nhện. Sự nhân lên của vi khuẩn tại đây rất nhanh, khởi phát một chuỗi các phản ứng viêm mạnh mẽ. Hậu quả của phản ứng viêm này là sự xâm nhập bạch cầu đa nhân trung tính vào khoang dịch não tủy (sinh mủ).

Nguyên nhân gây viêm màng não mủ

Nguyên nhân gây viêm màng não mủ có thể do nhiều loại vi khuẩn gây ra như: Haemophilus influenzae, Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae (phế cầu khuẩn)…

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ từ 1 – 24 tháng tuổi dễ bị bệnh VMNM nhất. Nguyên nhân gây viêm màng não mủ ở trẻ em chủ yếu là do: Listeria monocytogenes, E. coli, liên cầu khuẩn nhóm B. Các vi khuẩn này tấn công tai mũi họng, đi vào phổi, theo máu vào trong não hoặc tấn công trực tiếp vào não bộ và tủy sống.

Do Haemophilus influenzae loại B

• Viêm màng não mủ do Haemophilus influenzae loại b thường xảy ra ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ từ 1 tháng – 36 tháng tuổi. Thời điểm này, não bộ của trẻ đang phát triển, trẻ mắc bệnh thường có biến chứng rất nặng, có thể tử vong ngay trong những ngày đầu tiên.
• Haemophilus influenzae loại b có thể lây truyền qua đường hô hấp, dễ lây lan thành ổ dịch lớn, đặc biệt là ở các nước chưa tiêm chủng ngừa Haemophilus influenzae.
• Phương thức truyền bệnh là từ người sang người qua các giọt bắn từ chất tiết đường hô hấp, dễ lây lan thành ổ dịch lớn. Tỷ lệ tử vong do bệnh còn khá cao, thường xảy ra trong những ngày đầu tiên của bệnh.

Do Streptococcus pneumoniae (phế cầu khuẩn)

• Phế cầu khuẩn Streptococcus pneumoniae là nguyên nhân gây viêm màng não mủ hàng đầu tại các nước đã chủng ngừa Haemophilus influenzae. Phế cầu khuẩn có thể tấn công bất cứ đối tượng nào, trung bình cứ 1000 người thì có khoảng 1 – 3 người mắc bệnh VMNM do phế cầu khuẩn.
• Trẻ nhỏ bị viêm màng não mủ do phế cầu khuẩn hầu hết là biến chứng từ bệnh viêm xoang, viêm phổi, viêm tai giữa… phế cầu khuẩn thường cư trú trong niêm mạc họng và tấn công não tủy.
• Sau khi sinh trẻ có thể bị lây nhiễm vi khuẩn này từ các thành viên trong gia đình. Phế cầu khuẩn cư trú trong niêm mạc họng gây các bệnh viêm xoang, viêm tai giữa…, từ đó chúng tấn công não tuỷ và gây ra bệnh VMNM
• Các yếu tố nguy cơ của bệnh VMNM do phế cầu là viêm tai giữa, viêm xoang, viêm phổi, rò rỉ dịch não tủy qua tai hoặc qua mũi, bệnh nhân cắt lách, nhiễm HIV, bệnh ghép chống chủ sau ghép tủy xương.

Viêm màng não mủ do não mô cầu

• Đối tượng chủ yếu mắc viêm màng não mủ do não mô cầu là trẻ nhỏ từ 6 – 12 tháng tuổi. Tỷ lệ trẻ trên 1 tuổi mắc bệnh thường thấp hơn. Viêm màng não mủ do não mô cầu thường xuất hiện các ban xuất huyết ngoại tử, có thể gây tử vong trong 24 giờ.
• Vi khuẩn gây bệnh thường ẩn chứa ở trong khoang họng. Không phải ai có vi khuẩn não mô cầu đều bị bệnh VMNM. Nhiều trường hợp có vi khuẩn nhưng cơ thể hoàn toàn bình thường, không có triệu chứng gì. Vi khuẩn gây bệnh có thể lây truyền qua đường hô hấp, thông qua tiếp xúc thông thường.
• Lây truyền chủ yếu do tiếp xúc người với người thông qua các giọt bắn nhỏ từ chất tiết đường hô hấp. Tuy nhiên không phải tất cả các trường hợp có vi khuẩn đường hầu họng đều bị bệnh.
• Viêm màng não mủ do não mô cầu thường xuất hiện các ban xuất huyết hoại tử hình sao (tử ban). Tỷ lệ tử vong rất cao trong thể tiến triển tối cấp. Trong thể này, tử vong thường xảy ra trong vòng 24 giờ sau khi nhập viện.

Do vi khuẩn E.Coli

• E.Coli là nguyên nhân gây bệnh viêm màng não mủ thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, rất ít gặp trường hợp mắc bệnh VMNM do E.Coli ở trẻ lớn và người lớn. Bệnh có thể gây nhiễm trùng huyết, rất nguy hiểm đối với trẻ nhỏ, tỷ lệ tử vong rất cao.
• Thịt, sữa và các thực phẩm tươi sống khác thường mang vi khuẩn này. Những bệnh nhân suy giảm miễn dịch như người già, trẻ sơ sinh, bệnh nhân điều trị thuốc ức chế miễn dịch, AIDS thường có nguy cơ bị bệnh.

Listeria monocytogenes

• Vi khuẩn Listeria monocytogenes ẩn chứa trong các thực phẩm tươi sống và thịt sữa. Người bị suy giảm miễn dịch hoặc có hệ miễn dịch kém như người già, trẻ sơ sinh, người có sức khỏe yếu… là đối tượng dễ mắc viêm màng não mủ do Listeria monocytogenes.

Các biện pháp điều trị và phòng tránh bệnh Viêm màng não mủ

Điều trị viêm màng não mủ cần tiến hành sớm, theo dõi chặt chẽ để thay đổi điều trị thích hợp và xử trí nhanh chóng các biến chứng. Điều trị gồm có hai phần chính: điều trị đặc hiệu và điều tị nâng đỡ.

Điều trị đặc hiệu: sử dụng kháng sinh tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh

• Cần kết hợp chẩn đoán căn nguyên và điều trị đặc hiệu bằng kháng sinh sớm. Kháng sinh thường được chỉ định ngay sau khi chọc dịch não tủy nếu nghi ngờ viêm nàng não mủ.
• Một số tình trạng bệnh nhân chưa cho phép chọc dịch não tủy thì vẫn tiến hành điều trị kháng sinh theo kinh nghiệm được lựa chọn dựa vào tần suất gây bệnh của các loại vi khuẩn, khả năng thấm qua hàng rào máu não, ít gây tác dụng phụ.
• Sau khi có kết quả kháng sinh đồ thì điều trị theo kháng sinh đồ.
• Điều trị có thể kéo dài từ 10 ngày đến 3 tuần tùy theo tác nhân gây bệnh.

Điều trị nâng đỡ bao gồm:

• Bảo đảm thông khí: tư thế phù hợp, hút đờm dãi, cung cấp đủ oxy
• Hạ sốt: cởi bớt quần áo, lau mát, sử dụng thuốc paracetamol, thuốc an thần (nếu có sốt co giật)
• Chống phù não
• Cân bằng nước-điện giải
• Đảm bảo dinh dưỡng, đề phòng và chống loét tì đè do nằm lâu, tập vật lý trị liệu
• Một số trường hợp viêm màng não mủ có biến chứng nặng như áp xe não cần được xử trí bằng phương pháp phẫu thuật

Cách phòng tránh bệnh ở trẻ em

• Phát hiện sớm và điều trị dứt điểm các bệnh hô hấp, bệnh nhiễm trùng tai – mũi – họng ở trẻ nhỏ
• Giữ gìn vệ sinh cá nhân, dọn dẹp nơi ở thoáng mát, sạch sẽ
• Vệ sinh tai – mũi – họng hàng ngày
• Tiêm phòng vắc xin viêm màng não mủ. Hiện nay ở Việt Nam đã có vắc xin do não mô cầu, phế cầu khuẩn và Haemophilus influenzae.

Khi thấy trẻ có những dấu hiệu bất thường có liên quan đến bệnh VMNM hoặc mắc các bệnh nhiễm trùng hô hấp cần đưa trẻ đến các cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời, tránh để tình trạng bệnh nặng, dẫn đến những biến chứng nguy hiểm.

Mùa hè: cảnh báo viêm màng não mủ ở người lớn

Rất nhiều người nhầm tưởng viêm màng não mủ chỉ là bệnh của riêng trẻ em nhưng thực tế đây là bệnh có thể xảy ra ở bất kỳ đối tượng nào. Trong những ngày hè nắng nóng, chúng tôi ghi nhận không ít các trường hợp đến bệnh viện trong tình trạng cấp cứu vì các tác nhân gây ra viêm màng não mủ.

Các dấu hiệu bệnh ban đầu dễ bỏ qua

Sau 3 ngày đi du lịch ở biển, ông Phạm Văn T, 54 tuổi (Duy Tiên – Hà Nam) đau đầu dữ dội, sốt 39,40C. Lo ngại ông T, bị tai biến mạch não, gia đình đưa bệnh nhân chuyển thẳng lên Khoa cấp cứu – Bệnh viện Đại học Y Hà Nội. ThS. Hoàng Bùi Hải, Khoa cấp cứu của bệnh viện cho biết, khi vào viện, ông T, đã bị cứng gáy, ý thức lơ mơ, điều đáng nói là bệnh nhân này còn trong tình trạng kích thích vật vã vì sảng rượu, do bản thân bệnh nhân là một người nghiện rượu lâu năm.

Nghi ngờ đây là một trường hợp viêm màng não mủ, các bác sĩ quyết định chọc dịch não tủy, phát hiện dịch não tủy bị đục, đây là dấu hiệu quan trọng xác định nguyên nhân gây ra các dấu hiệu lâm sàng của bệnh nhân viêm màng não mủ do vi khuẩn. Được biết trong mấy ngày đi du lịch, ông T, đã có dấu hiệu đau đầu, chảy nước mũi, đau họng, hơi sốt nhưng chủ quan nghĩ rằng do thời tiết nắng nóng nên khi bệnh nặng mới đi bệnh viện.

Bệnh thường khởi phát với các triệu chứng nhiễm khuẩn đường hô hấp trên với các biểu hiện ban đầu như: Sốt cao trên 390C (cũng có trường hợp không sốt cao), chảy nước mũi, ho… vì thế rất dễ nhầm lẫn với những triệu chứng cảm cúm, viêm họng, viêm mũi. Khi bệnh biến chứng nặng thì hiệu quả điều trị hạn chế, thậm chí người bệnh có thể tử vong.

Biến chứng nặng ở người có bệnh lý nền và nghiện rượu

Theo ThS. Hoàng Bùi Hải, điều trị cho bệnh nhân T, gặp nhiều khó khăn do bệnh nhân là một người sảng rượu, ảnh hưởng lớn đến nhận thức của người bệnh, khó đánh giá khả năng biến chuyển bệnh. Mặt khác người nghiện rượu là đối tượng dễ bị nhiễm khuẩn, do sức đề kháng kém. Nếu may mắn qua khỏi, rất có thể bệnh nhân sẽ chịu di chứng về vận động, suy giảm trí nhớ…

ThS. Nguyễn Hồng Hà cũng cho hay, bệnh do vi khuẩn Hib (Hemophilus influenzae typ b) hay gặp ở trẻ em nhưng ở người lớn thì rất nhiều nguyên nhân, các tác nhân thường gặp là phế cầu khuẩn, não mô cầu, tụ cầu khuẩn. Các vi khuẩn này có thể từ vị trí tai mũi họng, phổi đi theo đường máu vào trong não hoặc đi theo đường kế cận từ các ổ nhiễm khuẩn cạnh màng não hoặc cũng có thể đi trực tiếp vào não khi bị chấn thương nứt vỡ sọ…

Vì thế, những người có các bệnh lý nền như tổn thương ở tai, viêm xoang, chấn thương sọ não, suy giảm miễn dịch là những đối tượng có nguy cơ cao. Đặc biệt, những người đái tháo đường khi bị nhiễm E.Coli cũng có thể dẫn đến viêm màng não mủ.

Thời tiết mùa hè thuận lợi cho nhiều loại vi khuẩn gây viêm màng não mủ

Theo các chuyên gia truyền nhiễm, nhiều tác nhân gây bệnh ở người lớn có điều kiện phát triển trong mùa hè nóng ẩm, đặc biệt là tụ cầu khuẩn. Chỉ cần một tổn thương nhỏ ở tai khiến tụ cầu khuẩn xâm nhập cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng cho não. Vì thế vấn đề vệ sinh thân thể và điều trị triệt để các bệnh lý nền là một biện pháp quan trọng ngăn chặn viêm màng não ở người lớn.

ThS. Nguyễn Hồng Hà cho biết, tại Bệnh viện bệnh nhiệt đới Trung ương, mỗi năm có tới vài trăm bệnh nhân mắc phải viêm màng não mủ đến điều trị, đa số họ nhập viện với nhiều biến chứng phức tạp, vì thế có những người may mắn thoát khỏi bàn tay tử thần nhưng phải gánh chịu nhiều di chứng nặng suốt cuộc đời, mất khả năng lao động, vận động.

Khác với các tác nhân virut khi gây bệnh để lại kháng thể nhưng với các loại vi khuẩn thì có thể tái nhiễm bệnh bất kỳ lúc nào có điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn xâm nhập. Mặc dù đây là bệnh có thể điều trị khỏi bằng kháng sinh nhưng tình trạng kháng kháng sinh của vi khuẩn cũng là một khó khăn trong cuộc chiến với bệnh lý này.

Viêm màng não mủ do vi khuẩn Hib ở trẻ em đã được ngăn chặn bằng vaccin

Viêm màng não mủ do Hib ở trẻ em là căn bệnh khá phổ biến, đặc biệt là ở các nước đang phát triển. Theo kết quả nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hằng năm, ước tính khoảng 8 triệu trường hợp viêm phổi, viêm màng não mủ, và khoảng 400.000 trẻ tử vong do Hib, điều đáng quan tâm là phần lớn số mắc và tử vong ở các quốc gia có thu nhập thấp. Riêng ở Việt Nam, các kết quả giám sát cho thấy, số trẻ mắc và tử vong do vi khuẩn Hib gây ra không ngừng tăng lên trong những năm qua.

Trước sự đe dọa sức khỏe trẻ em của vi khuẩn Hib và thẩm định chắc chắn hiệu quả của vaccin Hib, từ năm 2006, WHO khuyến cáo đưa vaccin Hib vào Chương trình TCMR ở tất cả các nước. Các nghiên cứu cho thấy nếu trẻ được tiêm đủ mũi vaccin Hib sẽ làm giảm nguy cơ mắc bệnh do Hib ở trẻ nhỏ tới trên 90%. Các kết quả đánh giá hiệu quả của vaccin Hib cho thấy ở những nước đã đưa vaccin này vào TCMR một vài năm thì tình hình mắc bệnh do Hib giảm đi đáng kể.

Phòng bệnh do Hib thông qua tiêm chủng ngày càng trở nên quan trọng khi tình trạng kháng kháng sinh ngày càng gia tăng. Từ 6/2010 tất cả trẻ em Việt Nam dưới 1 tuổi được tiêm miễn phí vaccin 5 trong 1, trong đó có thành phần vaccin Hib để phòng ngừa căn bệnh nguy hiểm này.

 

Các tìm kiếm liên quan đến bệnh viêm màng não mủ

• Bệnh viêm màng não mủ có chưa được không
• Viêm màng não mủ ở người lớn
• Bệnh viêm màng não mủ có lây không
• Bệnh viêm màng não có chữa được không
• Viêm màng não mủ điều trị bao lâu
• Bệnh viêm màng não mủ ở trẻ sơ sinh
• Hậu quả của bệnh viêm màng não
• Phác đồ điều trị viêm màng não mủ Bộ Y tế

Nội dung liên quan:

• PHÒNG TRÁNH các bệnh hô hấp mùa lạnh đúng cách, an toàn
• Những dấu hiệu khi bị đột quỵ, NÊN và KHÔNG NÊN làm gì khi phát hiện đột quỵ?
• Hướng dẫn xử lý những điều NÊN và KHÔNG NÊN khi trẻ bị sốt cao co giật