Hầu hết chúng ta đều được khuyến cáo sử dụng các biện pháp bảo vệ da để chống lại tác động của các tia UV có trong ánh sáng mặt trời. Vậy tác hại của tia UV đối với làn da là gì? Làm thế nào để phòng tránh tác hại của tia UV?
Tìm hiểu về tia UV và tác hại của tia UV đối với da
Tia UV (bức xạ tia cực tím) là một dạng bức xạ điện từ đến từ mặt trời hay các nguồn nhân tạo khác như giường tắm nắng, mỏ hàn…
Bức xạ tức là sự phát xạ năng lượng từ bất kỳ nguồn cung cấp nào. Có nhiều loại bức xạ từ bức xạ năng lượng rất cao (tần số cao) như tia X và tia gamma đến bức xạ năng lượng rất thấp (tần số thấp) như sóng vô tuyến (radio). Tia UV nằm ở giữa phổ điện từ này, có nhiều năng lượng hơn ánh sáng nhìn thấy, nhưng không nhiều bằng tia X.
Tia UV năng lượng cao là một dạng bức xạ ion hóa, có nghĩa là bức xạ có đủ năng lượng để loại bỏ electron ra khỏi một nguyên tử hoặc phân tử. Sự bức xạ ion hóa có thể làm hỏng DNA (gene) trong các tế bào, từ đó làm tăng nguy cơ dẫn đến ung thư. Tuy nhiên ngay cả những tia UV năng lượng cao nhất cũng không có đủ năng lượng để có thể thâm nhập sâu vào bên trong cơ thể, vì vậy tác động chính của tia UV là trên da.
Tia UV có mấy loại?
Tia UV (từ tiếng Anh Ultraviolet) hay còn được gọi là tia cực tím hay tia tử ngoại, là sóng điện từ có bước sóng ngắn hơn ánh sáng nhìn thấy nhưng dài hơn tia X. Phổ tia cực tím bao gồm thành tử ngoại gần (có bước sóng từ 380 đến 200 nm) và tử ngoại xạ hay tử ngoại chân không (có bước sóng từ 200 đến 10 nm).
Khi quan tâm đến tác hại của tia cực tím lên sức khỏe con người và môi trường, thì phổ của tia cực tím chia ra làm các phần:
Nhóm UVA (tia cực tím bước sóng A) bước sóng 320 – 400nm:
95% tia nắng mặt trời là UVA.Tác hại của tia cực tím bước sóng A là khiến da của chúng ta nhăn nheo. Oxit kẽm và oxit titan rất hiệu quả trong việc chống tia UVA.
Là tia có năng lượng thấp nhất trong số các tia UV. Những tia này có thể khiến các tế bào da bị lão hóa và gây ra một số thiệt hại gián tiếp cho các tế bào DNA. Tia UVA chủ yếu làm tổn thương da lâu dài như nếp nhăn và cũng có thể gây ra một số bệnh ung thư da.
Nhóm UVB (tia cực tím bước sóng B) bước sóng 290 – 320nm:
Gây cháy nắng, làm giảm khả năng sản xuất collagen và elastin trên da.
Có năng lượng cao hơn tia UVA. Tia UVB có thể làm hỏng trực tiếp DNA trong các tế bào da và là nguyên nhân chính gây ra cháy nắng. Chúng cũng được cho là yếu tố gây ra hầu hết các bệnh ung thư da.
Nhóm UVC bước sóng 100 – 290nm:
Tia UVC và một phần tia UVB không tới được trái đất vì bị lọc qua khí quyển. Tia sáng này có thể tiêu diệt acid nucleic trong các tế bào, phá hủy ADN tồn tại trong các cơ thể sống… UVC chính là thứ ánh sáng ma quái ám ảnh sự tồn tại và sự sống của loài người trên trái đất. Đây là loại tia gây hại nhất.
Có nhiều năng lượng hơn các loại tia UV khác. Điều may mắn là tia UVC phản ứng với tầng ozone trong bầu khí quyển và không thể chạm tới mặt đất, do đó chúng thường không phải là một yếu tố nguy cơ gây ung thư da. Tia UVC có thể đến từ một số nguồn nhân tạo như đèn hàn hồ quang, đèn thủy ngân, bóng đèn khử trùng UV (được sử dụng để tiêu diệt vi khuẩn, vi trùng khác trong nước, không khí, thực phẩm…).
Tuy nhiên có hai loại tia cực tím cơ bản chiếu tới mặt đất là UVB và UVA.
Tia UV bao nhiêu là có hại?
Các tia UV có mức năng lượng khác nhau sẽ có mức độ tác hại khác nhau đến sức khỏe và môi trường sống của con người:
- Tia UVA (380 – 315 nm): có thể xuyên qua mây mù, không khí, gây lão hóa da.
- Tia UVB (315 – 280 nm): vẫn có khả năng xuyên một phần qua ozon và khí quyển, gây say nắng, tổn thương và làm đen da.
- Tia UVC (280 – 100 nm): tia UV có năng lượng cao nhất, gây ung thư da nhưng đã có tầng ozon chặn lại.
Trong các báo động về phân độ tia cực tím từ các Trung tâm Khí tượng thủy văn thường sử dụng thuật ngữ: chỉ số tia cực tím hay còn gọi là chỉ số UV là phép đo tiêu chuẩn quốc tế về độ mạnh của bức xạ cực tím từ ánh sáng mặt trời. Theo Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA), chỉ số UV dao động từ 0 – 2 được xem là thấp, chỉ số UV từ 8 – 10 có thời gian gây bỏng là 25 phút, đối với chỉ số UV từ 11 trở lên được xem là cực kỳ cao, rất nguy hiểm, nguy cơ làm tổn thương da, mắt bị bỏng nếu tiếp xúc ánh nắng mặt trời trong khoảng 15 phút mà không được bảo vệ.
Tác hại của tia UV
Tia UV có thể gây ra 5 tác hại trên cơ thể bao gồm:
Tác hại của tia UV gây cháy nắng
Cháy nắng là vết bỏng xảy ra khi các tế bào da bị tổn thương, tình trạng này là do da hấp thụ năng lượng từ tia UV. Lúc này, máu sẽ chảy thêm vào vùng da bị tổn thương để chữa lành. Đó là lý do tại sao da của bạn chuyển sang màu đỏ khi bị cháy nắng.
Bạn không nên chủ quan cho rằng cháy nắng chỉ là một vấn đề nhất thời, tình trạng này có thể trở nên bỏng rát nghiêm trọng. Thậm chí, tác hại của tia UV còn gây ra những hậu quả về lâu dài cho làn da như tạo nếp nhăn và ung thư da, thông qua sự tác động trực tiếp tới DNA của da.
Tia UV gây ung thư da
Tia UV là tác nhân gây ung thư nổi bật và phổ biến trong môi trường. Tình trạng tiếp xúc quá lâu với ánh sáng mặt trời có khả năng gây ung thư biểu mô tế bào đáy, ung thư biểu mô tế bào vảy và khối u ác tính. Nghiên cứu cho thấy rằng có đến 90% người bệnh ung thư da là do bức xạ UV.
Dấu hiệu ung thư da có thể đa dạng tùy vào loại bệnh ung thư da mà người bệnh mắc phải như:
- Xuất hiện nốt ruồi bất thường
- Có mụn cứng, màu vàng trên mí mắt
- Có u nhỏ màu đỏ như thịt tươi hoặc tím bầm
- Có nốt u tròn như hạt ngọc, trong mờ như sáp
- Tổn thương phẳng với bề mặt thô ráp, đóng vảy
- Xuất hiện mảng, đốm lớn màu đỏ hoặc tím trên da
- Xuất hiện những mảng da sần sùi, thô ráp, đóng vảy
- Vùng da tổn thương có màu đỏ, chạm vào thấy chắc, rắn
- Tổn thương da có viền không rõ ràng màu đỏ, trắng, xanh hoặc xanh đen
- Có tổn thương có bề mặt bằng phẳng, màu đỏ hồng như thịt tươi hay nâu như sẹo trên da
Tia UV gây tổn thương hệ thống miễn dịch
Tình trạng tiếp xúc quá nhiều với bức xạ UV có tác dụng ức chế gây hại cho hệ thống miễn dịch. Các nhà khoa học cho rằng cháy nắng có thể làm thay đổi sự phân bố và chức năng của các tế bào bạch cầu ở người trong vòng 24 giờ sau khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Tình trạng này lặp đi lặp lại quá nhiều với bức xạ UV có thể gây ra tổn thương trầm trọng hơn cho hệ thống miễn dịch của cơ thể.
Tác hại của tia UV gây lão hóa da
Tia cực tím có khả năng phá hủy collagen và mô liên kết bên dưới lớp trên cùng của da, gây ra nếp nhăn, đốm màu nâu và mất độ đàn hồi của da. Sự khác biệt giữa tone màu da, nếp nhăn hoặc sắc tố ở mặt dưới và mặt trên ở cùng một cánh tay cho thấy tác động của ánh nắng mặt trời lên da. Một làn da rám cháy nắng trông có thể ổn trong hiện tại, nhưng về sau làn da sẽ sớm nhăn nheo, hay thậm chí gây ung thư da.
Những tác hại của tia UV sẽ càng trầm trọng hơn nếu bạn chủ quan, bỏ lơ đi những tổn hại. Do đó, bạn cần biết cách phòng ngừa tác hại của tia UV sao cho hiệu quả để tránh những biến chứng có thể xảy ra.
Tia UV gây tổn thương mắt
Khi tiếp xúc lâu dài với tia cực tím hoặc cường độ cao của tia cực tím sẽ làm hỏng các mô, gây “bỏng” trên bề mặt mắt, được gọi là tuyết mù (snow blindness) hoặc viêm giác mạc ánh nắng (photokeratitis). Vào năm 1998, Tạp chí của Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ đã báo cáo rằng ngay cả lượng ánh sáng mặt trời thấp cũng có thể làm tăng nguy cơ phát triển tổn thương mắt như đục thủy tinh thể (nếu không được điều trị sẽ gây mù lòa), mộng thịt (pterygium) và mộng mỡ mắt (pinguecula).
Những tác hại của tia UV gây lên mắt có khả năng tích lũy, bạn càng tiếp xúc nhiều với ánh mặt trời thì mắt sẽ càng bị tổn thương trầm trọng.
Cách bảo vệ làn da trước tác hại của tia UV
Chúng ta phải có cách bảo vệ da chống lại tác hại của tia UV bằng những biện pháp chống nắng an toàn sau:
Trang phục
Khi ra nắng, tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời. Cơ thể bạn sẽ phải chịu tác hại của tia cực tím. Vì vậy, cần dùng nón, mũ rộng vành, quần áo, kính mát để bảo vệ làn da mỏng manh của mình. Khi đi ra ngoài trời nắng, bạn nên sử dụng vải màu tối và được dệt dày hoặc loại vải có độ bóng.
Trang phục màu tối khiến bạn có cảm giác nóng hơn so với màu sáng vì hấp thu tia cực tím nhiều hơn. Nhưng chính nhờ các đặc điểm này, chúng có khả năng bảo vệ làn da khỏi tác hại của tia cực tím tốt hơn. Vải bóng lại giúp phản chiếu lại ánh nắng mặt trời nên cũng rất hữu ích.
Kem chống nắng
Giúp chúng ta hạn chế tối đa những tác hại của tia cực tím. Chúng ta phải biết lựa chọn kem chống nắng thích hợp theo các tiêu chí sau: kem chống phổ rộng (chống cả tia UVA và UVB), chỉ số chống nắng SPF ≥ 30, loại không thấm nước (water-resistance hoặc very water-resistance) và dạng sử dụng theo ý thích của mình (kem, dầu, lotion, gel hay xịt).
Tuy nhiên, khi sử dụng kem chống nắng, chúng ta cần lưu ý: Thoa trước khi ra nắng 30 phút, thoa lại lần 2 sau khi tiếp xúc nắng 30 phút và sau đó cứ mỗi 2 giờ thoa lại một lần; Thoa kem chống nắng lên những vùng tiếp xúc với nắng với liều lượng 2mg (hoặc ml)/cm2 da; Tránh nuốt kem chống nắng.
Sau khi sử dụng kem chống nắng cần rửa tay sạch sẽ; tránh tiếp xúc lên vùng vừa thoa kem chống nắng trước khi kem khô; tuyệt đối không sử dụng kem chống nắng cho trẻ dưới 6 tháng tuổi vì lúc này da của trẻ còn rất mỏng và nhạy cảm.
Sử dụng công cụ chống nắng cơ học
Chống nắng cơ học là biện pháp tận dụng những công cụ chống nắng như mũ, áo vải chống nắng, ô dù, găng tay, khẩu trang và kính chống nắng để bảo vệ da mỗi khi đi ra ngoài.
Chống nắng bằng việc che chắn không gây tổn hại cho sức khỏe nhưng hiệu quả mang lại không cao. Tia UVA có bước sóng dài nên vẫn âm thầm xuyên qua lớp kính xe, vải áo chống nắng, bóng râm để tác động đến lớp hạ bì của da. Hậu quả là, tác hại của tia UV gây sạm nám, tàn nhang, lão hóa và ung thư da.
Ăn uống
Dùng nhiều nước và trái cây là biện pháp giúp làn da đẹp từ bên trong. Không nên ăn đồ quá ngọt hoặc quá chua. Một số loại rau giàu kali như: rau má, mồng tơi, rau đay, bồ ngót… hoặc trái cây giàu vitamin như dâu tây, dưa hấu, cam bưởi, táo, chuối… tốt cho bạn trong những ngày mùa nắng, nhất là khi đi biển.
Ngoài ra, để an toàn, cần giảm thời gian phơi nắng, tránh tác hại của tia UV: tránh làm việc và tiếp xúc với ánh sáng mặt trời quá lâu. Vào mùa hè, tránh phơi nắng, tắm nắng nhiều tại các bãi biển và hồ bơi…
Lợi ích của tia UV
Ở một khía cạnh khác, tia UV cũng mang lại những lợi ích rất lớn: giúp cơ thể tổng hợp vitamin D. Vitamin D giúp cơ thể sử dụng canxi và phospho, làm cho xương và răng chắc khỏe. Mặc dù vitamin D có thể được bổ sung từ thực phẩm như: dầu cá, trứng, sữa, nước trái cây và ngũ cốc… nhưng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời là cách tốt nhất để tạo ra vitamin D. Vitamin D có 2 dạng: vitamin D2 và vitamin D3. D2 có trong thực vật và D3 được tổng hợp khi da tiếp xúc với tia cực tím (UV).
Tia UV cũng được ứng dụng trong việc điều trị bệnh về da như: bệnh vảy nến – bệnh do các tế bào da phát triển quá nhanh gây ngứa, xuất hiện vảy. Việc tiếp xúc với tia cực tím sẽ làm chậm sự tăng trưởng của các tế bào da, làm giảm triệu chứng bệnh.
Khử trùng và tiệt trùng: UV có ứng dụng rất tích cực trong lĩnh vực khử trùng và tiệt trùng, tia tử ngoại có thể giết chết các vi sinh vật như virus và vi khuẩn, rất hữu ích khi chúng ta phơi tã vải, đồ lót và khăn mặt ngoài trời. Tia UV xuyên qua màng tế bào của vi khuẩn và virus, phá hủy DNA, ngăn chặn khả năng tái sinh và nhân lên của chúng, nhiều nơi sử dụng đèn diệt khuẩn UV để khử trùng.
Các tìm kiếm liên quan
- Tác hại của tia UV đối với da
- Mấy giờ hết tia UV
- Tác hại của tia cực tím
- Tia UV diệt khuẩn
- Tác hại của đèn UV
- Nếu tác hại của tia UV tia tử ngoại
- Tác dụng của tia cực tím
- Tác hại của tia tử ngoại
Nội dung liên quan:
- Lợi ích của cây hẹ đối với sức khỏe từng người
- Những loại cây rau bổ dưỡng tốt nhất cho sức khỏe của bạn
- Cách nhận biết từng loại của bệnh ung thư máu nguy hiểm, ĐỪNG BỎ QUA!